Уҫманғәле

Ауыл
Уҫманғәле
54°13′38″ с. ш. 57°30′40″ в. д.
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Белорет районы
Тарихы һәм географияһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+6:00
Халҡы
Халҡы	▼318 чел. (2020)
Һанлы идентификаторҙар
Почта индексы	453560
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 211 820 011
ОКТМО коды	80 611 420 121
ГКГН номеры	0518783
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Уҫманғәле (рус. Усмангали) — Башҡортостан Республикаһының Белорет районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 404 кеше булған. Почта индексы — 453560, ОКАТО коды — 80211820011.

Файл:Река Большой Инзер, Усмангали, Башкортостан - panoramio.jpg

Оло Инйәр йылғаһы, Уҫманғәле, Башҡортостан

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	404	196	208	48,5	51,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Белорет): 101 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Инйәр): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Инзер): 5 км

Ҡыҫҡаса тарихы

Халҡы: 1900 йылда — 278 кеше; 1920 йылда — 323; 1939 йылда — 386; 1959 йылда — 538; 1989 йылда йылда — 326; 2002 йылда — 374; 2010 йылда — 404 кеше. Башҡорт ауылы, 20-се быуат урталарында ауылда бер нисә латыш ғаиләһе лә көн иткән. Хәҙер ауылда башҡорттар йәшәй (2002).

Ауылға 18-се быуат уртаһында Нуғай даруғаһы Ҡатай улусы башҡорттары нигеҙ һала. Атамаһы тәүге төпләнеүсе исеменән, уның улы Әлимғол Уҫманғәлин билдәле. Шулай уҡ йылғалары исеменән Өшөрә, Ҡажмажы тип тә йөрөткәндәр.

1795 йылда 19 йортта — 106 кеше, 1866 йылда 39 йортта 200 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, солоҡсолоҡ, ағас эше менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, пристань булған.

1900 йылда мәсет, һыу тирмәне теркәлгән. ХХ быуаттың 40‑сы йылдарында шунан 10 йыл элек Яңы Уҫманғәле тип нигеҙләнгән ауыл ҡушылған

Уҫманғәле — сәнғәттә

1928 йылда рәссам Ҡасим Дәүләткилдеев Белорет районына килгәндә Уҫманғәле ауылында булып, бер нисә тарихи әҫәрен яҙып китә. «Зәңгәр күлдәкле башҡорт ҡыҙы», «Башҡорт йортоноң болдоро» тап ошонда яҙылған. Зәңгәр күлдәкле ҡыҙҙың Мәрйәм исемле булыуы билдәле.

Фотогалерея

• 

  Ҡасим Дәүләткилдеев. Зәңгәр күлдәкле башҡорт ҡыҙы

• 

  Ҡасим Дәүләткилдеев. Башҡорт йорто болдоро 1928

• 

  Уҫманғәле күперенән ауыл күренеше

• 

  Уҫманғәле мәсете

• 

  Уҫманғәле ауылының автомобиль юлынан күренеше

Иҫтәлекле ваҡиғалар

2001 йылда ауылдың трасса буйындағы тау башында ике манаралы мәһабәт мәсет асылды.

Билдәле шәхестәр

• Байдәүләтов Рафаэль Ибраһим улы — дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. Рәсәй Берҙәм энергетика системаһының атҡаҙанған хеҙмәткәре (2003), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (1993), Рәсәйҙең яғыулыҡ—энергетика комплексының почётлы хеҙмәткәре (2003).
• Ғәзизов Чингиз Барый улы — Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юрисы, Башҡортостан Республикаһының беренсе Кеше хоҡуҡтары буйынса вәкиле (1996—2004)
• Ғәйнетдинов Рамаҙан Бирғәли улы — педагог. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1971)
• Ситдиҡова Гүзәл Рамаҙан ҡыҙы — яҙыусы, тәржемәсе һәм йәмәғәт эшмәкәре.

Видео

• YouTube сайтында Видео Кейеҙ баҫыу
• YouTube сайтында Видео Деревня Усмангали
• YouTube сайтында Видео Бирнә һандығы

Сығанаҡтар

• Ағы барҙың — туғы бар, йәки, Һөттөң ҡәҙерен белеүселәр тураһында [2]