1-се Иҙелбай

Ауыл
1-е Идельбаево
башҡ. 1-се Иҙелбай
55°25′22″ с. ш. 57°48′44″ в. д.
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Салауат районы
Ауыл биләмәһе	Таймый
Тарихы һәм географияһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+6:00
Халҡы
Халҡы	↘108 кеше (2010)
Рәсми тел	урыҫ теле и башҡортса‎
Һанлы идентификаторҙар
Почта индексы	452484
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 247 855 002
ОКТМО коды	80 647 455 111

1-се Иҙелбай (икенсе исеме Баҙраҡ 1-се; рус. 1-е Идельбаево) — Башҡортостан Республикаһының Салауат районындағы ауыл. Таймый ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 108 кеше булған. Милли составы — тулыһынса башҡорттар. Почта индексы — 452484, ОКАТО коды — 80247855002.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 41 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Таймый): 5 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Кропачёво): 70 км

1‑се Иҙелбай Йүрүҙән йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙҙан төньяҡ-көнбайышҡа табан 41 километр һәм Кропачёво (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан 70 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Өфө өйәҙе Мырҙалар улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә Иҙелбай ауылына нигеҙ һалған, ауыл 1795 йылдан билдәле. Шулай уҡ Баҙраҡ атамаһы менән дә теркәлгән.

1795 йылда 36 йортта 199 кеше, 1865 йылда 88 йортта — 398 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған. XX быуат башында керҙәшлек килешеүе нигеҙендә типтәрҙәр индерелгән.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	Мырҙалар улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Мырҙалар улусы	Өфө өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	Мырҙалар улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	Мырҙалар улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Мырҙалар-Мәсетле ауыл советы	Малаяҙ районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Мәсетле ауыл советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Мәсетле ауыл советы	Салауат районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1906 йылда 2 мәсет, 2 һыу тирмәне, 2 запас икмәк һаҡлау мөгәзәйе булған.

XIX быуат аҙағында бер Иҙелбай ауылы була. XX быуаттың 1920 йылында ике ауыл: Арҡауыл ауылынан 7 саҡрымда 100 йортта 434 кеше йәшәгән 1-се Иҙелбай һәм Арҡауылдан 6 саҡрымда 113 хужалыҡта 607 кеше йәшәгән 2-се Иҙелбай тип аталған яңы ауыл барлыҡҡа килгән. Ике ауылда ла башҡорттар һәм типтәрҙәр йәшәй.

1-се Иҙелбай ауылында башланғыс мәктәп бар. Халыҡ «Таймый» МУСП муниципаль унитар ауыл хужалығы предприятиеһында хеҙмәт итә.

Халыҡ һаны

1-се Иҙелбай ауылында башҡорттар йәшәй (2002)

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	902
1920 йыл 26 август	434	182	252	42	58,0
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	349
1959 йыл 15 ғинуар	229
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	107
2002 йыл 9 октябрь	112	59	53
2010 йыл 14 октябрь	108	54	54	50,0	50,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы (29.12.1912—25.08.1942), Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булған яҙыусы.
• Ғарипов Фәрит Әлтәф улы (29.03.1954), педагог. 2000 йылдан Шишмә районының Яңауыл һәм Арыҫлан мәктәптәре уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе һәм мәғариф отличнигы.
• Ғарипов Хәлит Әлтәф улы (11.08.1956), «Дыуанводоканал» предприятиеһы етәксеһе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған торлаҡ-коммуналь хужалыҡ хеҙмәткәре (2022) һәм Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2012).
• Хурамшин Иштимер Шәғәли улы (1951), Башҡортостан умартасылыҡ һәм апитерапия буйынса ғилми-тикшеренеү үҙәгенең баш табибы, медицина фәндәре кандидаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы.

Хәтер

Урамдары

• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица)
• Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)
• Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

• Йүрүҙән

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Мырҙалар

Ҡушаматтар

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар

• 1-се Иҙелбай // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• «Башҡортостан» төбәк интерактив энциклопедик порталы — Иҙелбай 1-cе, Салауат районындағы ауыл 2020 йылдың 24 февраль көнөндә архивланған.  (Тикшерелеү көнө: 24 февраль 2020)
• 1-се Иҙелбай ауылы «Госсправка» сайтында