Рәсәй Федерацияһының федераль округтары
Рәсәй Федерацияһының федераль округтары Рәсәй Президенты В. В. Путиндың 2000 йылдың 13 майындағы «Федераль округта Рәсәй Федерацияһы Президентының тулы хоҡуҡлы вәкиле тураһында» 849-сы Указына ярашлы булдырыла[1]. РФ Конституцияһында ҡаралмаған, шул уҡ ваҡытта ҡайһы бер ғалимдар округты административ-территориаль берәмектәр иҫәбенә индерә[⇨].
Тасуирламаһы
2000 йылда ойошторолған мәлдә ете федераль округ булдырыла[2].
Уларҙың һанының (һигеҙгә тиклем артыуы) һәм составының беренсе үҙгәреүе булып 2010 йылдың 19 ғинуарында президент Дмитрий Медведев указы нигеҙендә Төньяҡ Кавказ федераль округын Көньяҡ федераль округтан айырыу тора. Икенсеһе — 2014 йылда Рәсәйгә ҡушылған биләмәләрҙә Ҡырым федераль округын булдырыу. Өсөнсөһө — Ҡырым федераль округының 2016 йылда Көньяҡ федераль округҡа ҡушылыуы, дүртенсеһе (һәм составындағы берҙән-бер үҙгәреш, әммә һаны түгел) — 2018 йылда Бүрәт Республикаһының һәм Байкал аръяғы крайының Себер федераль округынан Алыҫ Көнсығыш федераль округына күсерелеүе.
Халыҡ һаны, уның тығыҙлығы һәм субъекттар һаны буйынса иң ҙур округ — Үҙәк округ, территория ҙурлығы буйынса — Алыҫ Көнсығыш округ. Территорияһы буйынса иң бәләкәйе — Төньяҡ Кавказ округы, халыҡ һаны һәм тығыҙлығы буйынса — Алыҫ Көнсығыш округы, субъекттар һаны буйынса — Урал округы.
Бөтә округтар ҙа башҡа дәүләттәр менән ҡоро ерҙән сиктәш. Үҙәк, Волга буйы һәм Төньяҡ-Кавказ округтарының донъя океанына сығыу юлы юҡ (һуңғыһы «халыҡ-ара» Каспий диңгеҙе-күленә сыға). Волга буйы округы Рәсәй иҡтисадында сәнәғәт һәм ауыл хужалығы производствоһына күп өлөштө индерә; Урал округы федераль бюджетты формалаштырыусы иң ҙур һалым түләүҙәрен бирә.
Хоҡуҡи статусы
Федераль округтар Рәсәй Федерацияһы субъекттары булып тормай һәм Рәсәй Конституцияһында ҡаралмаған. Шул уҡ ваҡытта ҡайһы бер тикшеренеүселәр округтар яңы типтағы административ-территориаль берәмектәр тигән ҡарашта[3][4]. Бынан тыш, фәнни әҙәбиәттә федераль округтар, революцияға тиклемге Рәсәй генерал-губернаторлыҡтары һәм Дүртенсе республика осорондағы француз «төбәк саралары округтары» араһында оҡшашлыҡтар булыуы тураһында фекер бар[5].
Рәсәй Федерацияһы Президентының федераль округтағы тулы хоҡуҡлы вәкиле округҡа ингән субъекттар башлыҡтары менән етәкселек итмәй. Ул — РФ Президентының вәкиле һәм округтар кимәлендә ғәмәлдәге федераль башҡарма власть органдарының территориаль органдары эшен көйләй. Уларға түбәндәгеләр инә:
- РФ Генераль прокуратураһы идаралыҡтары;
- Росгвардия ғәскәрҙәре округтары;
- Рәсәй Банкының баш идаралыҡтары;
- Рәсәй Федераль таможня хеҙмәтенең төбәк таможня идаралыҡтары;
- Росрезерв идаралыҡтары;
- Роскомнадзор идаралыҡтары;
- Росприроднадзор департаменттары.
Үҙәктәр
Райондарҙа административ үҙәк-ҡалалар билдәләнә. Уларҙа уларҙың етәксе-координация органдары (президенттың тулы хоҡуҡлы вәкиле, уның аппараты һәм федераль ведомстволар идаралығы) урынлаша. Ике федераль округтың административ үҙәктәре федераль округтың ҙур ҡалалары түгел: Волга буйы округында Түбәнге Новгород — Ҡазандан бәләкәйерәк һәм Төньяҡ Кавказ округында Пятигорск Махачкала, Ставрополь, Владикавказ, Грозный һәм Нальчиктан бәләкәйерәк.
Ике федераль округта административ үҙәктәр үҙҙәре үк Федерация субъекттары булып тора (федераль әһәмиәтле ҡалалар: Санкт-Петербург Төньяҡ-Көнбайыш федераль округында, Мәскәү — Үҙәк федераль округта). Федераль әһәмиәтле ҡала (Севастополь) округ үҙәге түгел.
Округтар исемлеге
.svg) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Шулай уҡ ҡарағыҙ
Иҫкәрмәләр
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 13 мая 2000 г. № 849 «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе»
- ↑ Перечень федеральных округов
- ↑ Черкасов К. В. Федеральные округа: сущность и место в территориальном устройстве России // Государство и право : журнал. — М.: Наука, 2008. — Декабрь (№ 12). — С. 68. — ISSN 0132-0769.
- ↑ Федорец М. Н. Федеральные округа: значимость и роль в государственно-территориальном устройстве Российской Федерации // Государство и право : журнал. — М.: Наука, 2018. — Октябрь (№ 10). — С. 139. — ISSN 0132-0769.
- ↑ Власов В. И. О должности генерал-губернатора в Российской Федерации (к 10-летию учреждения федеральных округов) // Государственная власть и местное самоуправление : журнал. — М., 2010. — № 8. — С. 11—13. — ISSN 1813-1247.
- ↑ Административно-территориальное деление по субъектам Российской Федерации на 1 января 2010 года
- ↑ По территории и населению приведены: 1) суммированные данные статистики по Дальневосточному федеральному округу в границах на 1 января 2018 года и включённым в их состав 3 ноября 2018 года Республике Бурятия и Забайкальскому краю: 2) данные статистики по Сибирскому федеральному округу на 1 января 2018 года с вычитанием исключённых из их состава 3 ноября 2018 года Республики Бурятия и Забайкальского края
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год. Дата обращения: 27 март 2016. Архивировано 27 март 2016 года.
- ↑ Сведения о числе зарегистрированных родившихся, умерших, браков и разводов за январь-декабрь 2018 года Архивная копия от 12 июль 2019 на Wayback Machine; Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2018 года Архивная копия от 12 июль 2019 на Wayback Machine // Естественное движение населения в разрезе субъектов РФ за январь-декабрь 2018 года Архивная копия от 15 ноябрь 2019 на Wayback Machine Росстат
- ↑ Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998—2018 гг. // Росстат
- ↑ Валовый региональный продукт на душу населения по субъектам Российской Федерации в 1998—2018 гг. MS Excel документ
- ↑ Грамота[[:Ҡалып:Тчк]]Ру — Вопрос № 261551. Дата обращения: 7 июнь 2018. Архивировано 12 июнь 2018 года.
- ↑ 13,0 13,1 На территории, присоединение которой к России не получило международного признания
Һылтанмалар
- Перечень федеральных округов Утверждён Указом Президента Российской Федерации от 13 мая 2000 года N 849 (с изменениями на 10 мая 2015 года) // Указ Президента РФ «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе» от 13 мая 2000 года № 849 (с изменениями на 20 октября 2015 года)
- Официальные сайты федеральных округов:
Ҡалып:Представители Президента РФ в федеральных округах Ҡалып:Списки субъектов Российской Федерации