Рәсәй Федерацияһының федераль округтары
Рәсәй Федерацияһының федераль округтары Рәсәй Президенты В. В. Путиндың 2000 йылдың 13 майындағы «Федераль округта Рәсәй Федерацияһы Президентының тулы хоҡуҡлы вәкиле тураһында» 849-сы Указына ярашлы булдырыла[1]. РФ Конституцияһында ҡаралмаған, шул уҡ ваҡытта ҡайһы бер ғалимдар округты административ-территориаль берәмектәр иҫәбенә индерә[⇨].
Тасуирламаһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
2000 йылда ойошторолған мәлдә ете федераль округ булдырыла[2].
Уларҙың һанының (һигеҙгә тиклем артыуы) һәм составының беренсе үҙгәреүе булып 2010 йылдың 19 ғинуарында президент Дмитрий Медведев указы нигеҙендә Төньяҡ Кавказ федераль округын Көньяҡ федераль округтан айырыу тора. Икенсеһе — 2014 йылда Рәсәйгә ҡушылған биләмәләрҙә Ҡырым федераль округын булдырыу. Өсөнсөһө — Ҡырым федераль округының 2016 йылда Көньяҡ федераль округҡа ҡушылыуы, дүртенсеһе (һәм составындағы берҙән-бер үҙгәреш, әммә һаны түгел) — 2018 йылда Бүрәт Республикаһының һәм Байкал аръяғы крайының Себер федераль округынан Алыҫ Көнсығыш федераль округына күсерелеүе.
Халыҡ һаны, уның тығыҙлығы һәм субъекттар һаны буйынса иң ҙур округ — Үҙәк округ, территория ҙурлығы буйынса — Алыҫ Көнсығыш округ. Территорияһы буйынса иң бәләкәйе — Төньяҡ Кавказ округы, халыҡ һаны һәм тығыҙлығы буйынса — Алыҫ Көнсығыш округы, субъекттар һаны буйынса — Урал округы.
Бөтә округтар ҙа башҡа дәүләттәр менән ҡоро ерҙән сиктәш. Үҙәк, Волга буйы һәм Төньяҡ-Кавказ округтарының донъя океанына сығыу юлы юҡ (һуңғыһы «халыҡ-ара» Каспий диңгеҙе-күленә сыға). Волга буйы округы Рәсәй иҡтисадында сәнәғәт һәм ауыл хужалығы производствоһына күп өлөштө индерә; Урал округы федераль бюджетты формалаштырыусы иң ҙур һалым түләүҙәрен бирә.
Хоҡуҡи статусы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Федераль округтар Рәсәй Федерацияһы субъекттары булып тормай һәм Рәсәй Конституцияһында ҡаралмаған. Шул уҡ ваҡытта ҡайһы бер тикшеренеүселәр округтар яңы типтағы административ-территориаль берәмектәр тигән ҡарашта[3][4]. Бынан тыш, фәнни әҙәбиәттә федераль округтар, революцияға тиклемге Рәсәй генерал-губернаторлыҡтары һәм Дүртенсе республика осорондағы француз «төбәк саралары округтары» араһында оҡшашлыҡтар булыуы тураһында фекер бар[5].
Рәсәй Федерацияһы Президентының федераль округтағы тулы хоҡуҡлы вәкиле округҡа ингән субъекттар башлыҡтары менән етәкселек итмәй. Ул — РФ Президентының вәкиле һәм округтар кимәлендә ғәмәлдәге федераль башҡарма власть органдарының территориаль органдары эшен көйләй. Уларға түбәндәгеләр инә:
- РФ Генераль прокуратураһы идаралыҡтары;
- Росгвардия ғәскәрҙәре округтары;
- Рәсәй Банкының баш идаралыҡтары;
- Рәсәй Федераль таможня хеҙмәтенең төбәк таможня идаралыҡтары;
- Росрезерв идаралыҡтары;
- Роскомнадзор идаралыҡтары;
- Росприроднадзор департаменттары.
Үҙәктәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Райондарҙа административ үҙәк-ҡалалар билдәләнә. Уларҙа уларҙың етәксе-координация органдары (президенттың тулы хоҡуҡлы вәкиле, уның аппараты һәм федераль ведомстволар идаралығы) урынлаша. Ике федераль округтың административ үҙәктәре федераль округтың ҙур ҡалалары түгел: Волга буйы округында Түбәнге Новгород — Ҡазандан бәләкәйерәк һәм Төньяҡ Кавказ округында Пятигорск Махачкала, Ставрополь, Владикавказ, Грозный һәм Нальчиктан бәләкәйерәк.
Ике федераль округта административ үҙәктәр үҙҙәре үк Федерация субъекттары булып тора (федераль әһәмиәтле ҡалалар: Санкт-Петербург Төньяҡ-Көнбайыш федераль округында, Мәскәү — Үҙәк федераль округта). Федераль әһәмиәтле ҡала (Севастополь) округ үҙәге түгел.
Округтар исемлеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
|
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 13 мая 2000 г. № 849 «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе»
- ↑ Перечень федеральных округов
- ↑ Черкасов К. В. Федеральные округа: сущность и место в территориальном устройстве России // Государство и право : журнал. — М.: Наука, 2008. — Декабрь (№ 12). — С. 68. — ISSN 0132-0769.
- ↑ Федорец М. Н. Федеральные округа: значимость и роль в государственно-территориальном устройстве Российской Федерации // Государство и право : журнал. — М.: Наука, 2018. — Октябрь (№ 10). — С. 139. — ISSN 0132-0769.
- ↑ Власов В. И. О должности генерал-губернатора в Российской Федерации (к 10-летию учреждения федеральных округов) // Государственная власть и местное самоуправление : журнал. — М., 2010. — № 8. — С. 11—13. — ISSN 1813-1247.
- ↑ Административно-территориальное деление по субъектам Российской Федерации на 1 января 2010 года
- ↑ По территории и населению приведены: 1) суммированные данные статистики по Дальневосточному федеральному округу в границах на 1 января 2018 года и включённым в их состав 3 ноября 2018 года Республике Бурятия и Забайкальскому краю: 2) данные статистики по Сибирскому федеральному округу на 1 января 2018 года с вычитанием исключённых из их состава 3 ноября 2018 года Республики Бурятия и Забайкальского края
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год . Дата обращения: 27 март 2016. Архивировано 27 март 2016 года.
- ↑ Сведения о числе зарегистрированных родившихся, умерших, браков и разводов за январь-декабрь 2018 года Архивная копия от 12 июль 2019 на Wayback Machine; Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2018 года Архивная копия от 12 июль 2019 на Wayback Machine // Естественное движение населения в разрезе субъектов РФ за январь-декабрь 2018 года Архивная копия от 15 ноябрь 2019 на Wayback Machine Росстат
- ↑ Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998—2018 гг. // Росстат
- ↑ Валовый региональный продукт на душу населения по субъектам Российской Федерации в 1998—2018 гг. MS Excel документ
- ↑ Грамота[[:Ҡалып:Тчк]]Ру — Вопрос № 261551 . Дата обращения: 7 июнь 2018. Архивировано 12 июнь 2018 года.
- ↑ 13,0 13,1 На территории, присоединение которой к России не получило международного признания
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Перечень федеральных округов Утверждён Указом Президента Российской Федерации от 13 мая 2000 года N 849 (с изменениями на 10 мая 2015 года) // Указ Президента РФ «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе» от 13 мая 2000 года № 849 (с изменениями на 20 октября 2015 года)
- Официальные сайты федеральных округов:
Ҡалып:Представители Президента РФ в федеральных округах Ҡалып:Списки субъектов Российской Федерации