Бөрө районы

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
муниципаль район
Бөрө районы
Баженово,Бирский район, Башкортостан - panoramio.jpg
Файл:Flag of Birsk rayon (Bashkortostan).png Герб
Флаг Герб
55°25′00″ с. ш. 55°32′00″ в. д.HGЯO
Ил
Входит в Башҡортостан
Включает 1 ҡала һәм 15 ауыл биләмәһе
Адм. центр Бөрө
Хакимәт башлығы Хорошилов Николай Анатольевич
Тарихы һәм географияһы
Ойошторолған 1930
Майҙаны

1 717

  • (38-е место)
Бейеклеге 183 метр
Сәғәт бүлкәте MSK+2 (UTC+6)
Һанлы идентификаторһар
Автом. номерҙар коды 02, 102
Рәсми сайт (рус.)
Бөрө районы на карте
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Бөрө районы (рус. Бирский район) – Башҡортостандағы муниципаль район. Административ үҙәге – Бөрө ҡалаһы. Районда 61496 кеше йәшәй.

Ағиҙел йылғаһының түбәнге ағымында, республиканың электән үк үҙләштерелгән өлөшөндә урынлашҡан. Үҙәге — Бөрө ҡалаһы. 1930 йылдың авгусында ойошторолған.

Ауыл халҡы араһында күпселек урыҫтар, мариҙар, татарҙар.

Географияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Район Ағиҙел буйының убалы тигеҙлегендә, Башҡортостандың төньяҡ урман-дала зонаһында, иң йылы, артыҡ ҡоро булмаған, ауыл хужалығы өсөн уңай климатлы төбәгендә урынлашҡан. Ағиҙелдең уң яры (райондың сите) — Бөрө урман-далаһының төп өлөшө; уның байтаҡ урыны (25—27 %) урманлы, һоро тупраҡлы; һыу айырғыс тау һырттарында, йырындар буйында, карст соҡорҙарында имән, йүкә, саған, сәтләүек ағасы, ҡарама үҫә. Һул яҡ яр яғы күбеһенсә дала, ә ере һелтеһеҙләнгән ҡара тупраҡлы. 10—20 км киңлегендә Ағиҙел буйлап һуҙылған үҙән йәнәшәһендәге урман-дала ерҙәренән күп төрлө үҙенсәлекле шарттары менән айырыла.

Үҙәндең уң яҡ яры текә һәм бейек, тәрән йырынлы һул яры — һөҙәк. Туғайын киң болондар, ҡыуаҡлыҡтар, ҡалҡыуыраҡ өлөшөн урман биләй. Күлдәр, һаҙматлыҡтар күп. Туғайҙың өҫкө яғы баҫыуҙарҙан тора: улар күбеһенсә баҡса, йәшелсә үҫтереү өсөн файҙаланыла. Урман һәм һыу ҡош-ҡортон, мышы, Америка, Европа шәшкеләрен һәм башҡа тәбиғәт ҡомартҡыларын: Бөрө минераль һыу сығанаҡтарын, Шәмшәҙе күлен, Калинники лесничествоһындағы имән, ҡарағай, ҡарағастарҙы һаҡлау өсөн 1967 йылда Бөрө дәүләт заказнигы ойошторолған.

Ағиҙел буйы ҡомташ ҡатнашмаһы ҡырсын (Бөрө, Ҡарағайлы ҡулауыҡ, Ыласынтау, Березовка һ.б. ятҡ-ҡтар), балсыҡ (Пономаревка), эзбизташ, ҡыҙыл балсыҡ (Бөрө), агрономик руда ятҡылыҡтарына бай. Ҙур булмаған Шелкан нефть ятҡ-ғы асылған. Ағиҙелдең уң ярында, Бөрөнән 5 км өҫтәрәк, Бөрө һыу сығанағы бар. Ул хлорид- натрий-кальцийлы минераль һыу төркөмөнә ҡарай.

Символикаһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Бөрө районы гербы
Төп мәҡәлә: Бөрө районы флагы

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1939 йылдан башлап халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса районда даими йәшәгән халыҡ һаны (кеше):

Йыл Халыҡ һаны
1939 68 639 [1][2]
1959 57 749 [3][2]
1970 28 014 [4][2]
1979 23 175 [5][2]
1989 18 949 [6][2]
Йыл Халыҡ һаны
2002 19 883 [7][2]
2008 61 758 [8]
2009 62 006 [9]
2010 61 496 [10][11]
2012 62 495 [12]
Йыл Халыҡ һаны
2013 63 066 [13]
2014 63 699 [14]
2015 64 324 [15]
2016 64 688 [16]
2017 64 690 [17]
Йыл Халыҡ һаны
2018 64 546 [18]
2019 64 216 [19]
2021 61 652 [20]

Иҡтисады[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Бөрө районы сәнәғәте ауыл хужалығы райондары иҫәбенә инә.

Бөрө — республиканың әһәмиәтле индустриаль үҙәге. Березовка ауылында спирт заводы, Баженов ауылында һөйәк оно заводы бар. Бөрө һәм Өфө предприятиеларының ярҙамсы хужалығы, 24 фермер(крәҫтиән) хужалығынан ғибәрәт. Ауыл хужалығы ере 107,6 мең га (бөтөн район еренең 63,2%), шул иҫәптән һөрөнтө ер — 69,7 мең га, сабынлыҡ — 17,3 мең, көтөүлек 20,2 мең га. Район игенселек, һөт-ит малсылығы, сусҡасылыҡ, йәшелсә, картуф үҫтереү буйынса махсуслашҡан. Умартасылыҡ, балыҡсылыҡ үҫтерелә.

Махсуслаштырылған хужалыҡтар: Бөрө емеш-еләк питомнигы; “Родник" (“Сады Башкирии" ПБ); Калинники йәшелсә-һөт, Бөрө мал һимертеү совхоздары; Башҡортостан малсылыҡ һәм мал аҙығы етештереү ғилми-тикшеренеү институтының Бөрө тәжрибә хужалығы бар.

Транспорт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Районды Өфө—Нефтекама автомобиль юлы киҫеп үтә. Был юлдан Баженово— Мишкә—Ҡариҙел яҡтарына автомобиль юлы айырылып китә.

Социаль-мәҙәни өлкә[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Районда 45 дөйөм белем биреү мәктәбе, шул иҫәптән 19 урта мәктәп; 26 дөйөм китапхана, 38 клуб учреждениеһы, пульмонология профилендәге “Пономаревка" шифаханаһы, “Шәмшәҙе күле", “Сосновый бор" ял йорттары бар.

Билдәле шәхестәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

• Беляев Сергей Егорович (19.03.1938—9.10.2003), ғалим-педиатр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1974), профессор (1978). Рәсәй Федерацияһының (2002) һәм Башҡорт АССР-ының (1986) атҡаҙанған фән эшмәкәре. СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Иҫке Ежов ауылынан[21].
• Рябов Фёдор Андреевич (20.01.1914—5.02.1962), ауыл хужалығы алдынғыһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының өсөнсө саҡырылыш Юғары Советы депутаты (1951—1955). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1948). Тартыш ауылынан.
• Шерстобитов Евгений Павлович (24.09.1938), хеҙмәт ветераны, 1961—1999 йылдарҙа «Өфөоргсинтез» берләшмәһенең компрессор ҡулайламаһы машинисы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1980). Костарев ауылынан[22].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ 1939 йылғы Бөтә Союз халыҡ иҫәбен алыу
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — бит 448.
  3. ↑ 1959 йылғы Бөтә Союз халыҡ иҫәбен алыу
  4. ↑ 1970 йылғы Бөтә Союз халыҡ иҫәбен алыу
  5. ↑ 1979 йылғы Бөтә Союз халыҡ иҫәбен алыу
  6. ↑ 1989 йылғы Бөтә Союз халыҡ иҫәбен алыу
  7. ↑ 2002 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу
  8. ↑ http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/88ec76804db875b29208d3356f373569/4+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB.pdf
  9. ↑ http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst80/DBInet.cgi?pl=8112027
  10. ↑ 2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу
  11. ↑ https://bashstat.gks.ru/storage/mediabank/Оценка+численности+постоянного+населения+Республики+Башкортостан+на+1+января+2019+г+по+муниципальным+образованиям.pdf
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
  16. ↑ http://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
  17. ↑ https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  18. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Рәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  19. ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — бит 62.
  20. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx
  21. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Беляев Сергей Егорович 2016 йылдың 5 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 10 март 2018)
  22. ↑ Башкирская энциклопедия — Шерстобитов Евгений Павлович 2019 йылдың 24 декабрь көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 21 сентябрь 2018)


https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Бөрө_районы&oldid=2162368 ҡабул ителгән