Мостай Кәрим
Мостафа Сафа улы Кәримов | |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Файл:KarimM.jpg | |||||||||||||||||||||
Псевдонимдары: | Мостай Кәрим | ||||||||||||||||||||
Тыуған көнө: | 20 октябрь 1919 | ||||||||||||||||||||
Тыуған урыны: | Келәш ауылы, Сәфәр улусы, Өфө өйәҙе, Өфө губернаһы[1] | ||||||||||||||||||||
Вафат булған көнө: | 21 сентябрь 2005 (85 йәш) | ||||||||||||||||||||
Вафат булған урыны: | Өфө, Башҡортостан | ||||||||||||||||||||
Гражданлығы: | СССР → Рәсәй Федерацияһы | ||||||||||||||||||||
Эшмәкәрлеге: | шағир, прозаик, драматург | ||||||||||||||||||||
Ижад йылдары: | 1930-сы йылдар — 2005 | ||||||||||||||||||||
Йүнәлеше: | социалистик реализм | ||||||||||||||||||||
Жанр: | шиғырҙар, поэма, пьеса, повесть | ||||||||||||||||||||
Дебют: | «Отряд ҡуҙғалды» шиғырҙар йыйынтығы | ||||||||||||||||||||
Премиялары: |
|
||||||||||||||||||||
Наградалары: |
|
||||||||||||||||||||
Ҡултамғаһы: | [[Рәсем: BSU Internet Centre сайтынан фотография|128px|Ҡултамғаһы]] | ||||||||||||||||||||
Мостай Кәрим (тулы исеме — Мостафа Сафа улы Кәримов; 20 октябрь 1919 йыл — 21 сентябрь 2005 йыл) — шағир, драматург, тәнҡитсе, публицист, йәмәғәт эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы (1992). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1939 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. 1951—1962 йылдарҙа Башҡортостан Яҙыусылар союзы идараһы рәйесе, 1962—1989 йылдарҙа РСФСР Яҙыусылар союзы идараһы секретары. РСФСР-ҙың IV—XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979). Башҡортостандың халыҡ шағиры (1963). РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1982). ЮНЕСКО ҡарамағындағы Х. К. Андерсен исемендәге Халыҡ-ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1978). Ленин (1984), СССР-ҙың — Дәүләт (1972), РСФСР‑ҙың — К. С. Станиславский исемендәге дәүләт (1967), Башҡорт АССР-ының — Салауат Юлаев исемендәге дәүләт (1967), М. А. Шолохов исемендәге премиялары (1999) лауреаты.
Биографияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Мостафа Сафа улы Кәримов 1919 йылдың 20 октябрендә хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Шишмә районы Келәш ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. 1941 йылда Башҡорт дәүләт педагогия институтының тел һәм әҙәбиәт факультетын тамамлай. Бөйөк Ватан һуғышы башланыу менән фронтҡа китә, һуғышта элемтә башлығы һәм артиллерия штабы башлығы булып хеҙмәт итә. Ҡаты йәрәхәтләнә: мина ярсығы күкрәгенә инеп, йөрәгенә саҡ ҡына барып етмәй ҡала.
Ҡарҙар ирер, йылы ел иҫһә, |
Госпиталдә ятып дауаланып сыҡҡас, йәнә фронтҡа китә. Еңеү көнөнәсә фронт гәзиттәрендә хәбәрсе булып эшләй. Һуғыштан ҡайтҡас, ижади һәм ижтимағи эшкә бирелә.
1930-сы йылдарҙа уҡ яҙа башлай: 1938 йылда «Отряд ҡуҙғалды» тигән беренсе шиғыр йыйынтығы нәшер ителә; 1941 йылда «Яҙғы тауыштар» тигән шиғыр китабы сыға. Барыhы 100-ҙән ашыу шиғриәт һәм проза китабы, 10-дан ашыу пьесаһы донъя күрә. 1940 йылда СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. 1951—1962 йылдарҙа Башҡортостан Яҙыусылар союзы идараһы рәйесе.
Мостай Кәримдең әҫәрҙәре бер нисә тиҫтә телгә тәржемә ителгән.
2005 йылдың 21 сентябрендә Өфөлә вафат була. Өфөнөң Мосолман зыяратында[3] ерләнгән.
Йәмәғәт эшмәкәрлеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- КПСС съездары делегаты итеп һайлана. 1955—1980 йылдарҙа РСФСР-ҙың 4—11-се саҡырылыш Юғары Советтары депутаты, Башҡорт АССР-ының Юғары Советы депутаты була.
Иң билдәле әҫәрҙәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Шиғриәт йыйынтыҡтары: «Ҡара һыуҙар», «Ҡайтыу», «Европа-Азия», «Заманалар», пьесалары: «Айгөл иле», «Ҡыҙ урлау», «Ай тотолған төндә», «Салауат. Өн ҡатыш ете төш», «Ташлама утты, Прометей!»
- Повестары: «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ», «Беҙҙең өйҙөң йәме», «Өс таған», «Ярлыҡау».
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979)
- II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (2004)
- III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (1995)
- Ике Ленин ордены (1967, 1979)
- I дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены (1985)
- II дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены (1945)
- Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1955, 1962)
- Халыҡтар Дуҫлығы ордены (1984)
- Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944)
- «Почёт Билдәһе» ордены (1949)
- РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1982)
- Башҡортостандың халыҡ шағиры (1963)
- Башҡортостан Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1992)
- Әҙәбиәт һәм сәнғәт өлкәһендәге М. А. Шолохов исемендәге халыҡ-ара премия
Хәтер[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Мостай Кәрим исемен Башҡортостан Республикаhы милли йәштәр театры йөрөтә.
- Өфө, Сибай ҡалалары, Шишмә, Келәш ауылдары һ. б. урамдарының береһенә Мостай Кәрим исеме бирелгән.
- Өфө ҡалаһының 158-се Башҡорт гимназияһы һәм Келәш урта мәктәбе уның исемен йөрөтә[4].
- Өфөлә әҙип йәшәгән йортҡа мемориаль таҡтаташ ҡуйылған[5].
- Өфөлә Мостай Кәримгә һәйкәл[6], ә Оло Ыҡтамаҡта — бюст ҡуйылған[7].
- Өфөлә Мостай Кәрим һәйкәле янында Мостай Кәрим исемендәге сквер булдырылған.
- Башҡорт дәүләт университетының башҡорт филологияһы һәм журналистика факультетында уҡыған студенттар өсөн әҙиптең стипендиялары һәм гранттары булдырылған[8].
- «Аэрофлот» авиакомпанияһының пассажир авиалайнерҙарының береһе Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәрим исемен йөрөтә[9].
- Ҡабарҙы-Балкар Республикаһының Кавказ һыртында, Чегем тарлауығында, 3555 метр бейеклектәге түбәгә Мостай Кәрим исеме бирелде[10] (2018).
- Ҡаҙағстандың Алматы ҡалаһының Ете һыу районындағы урамға Мостай Кәрим исеме бирелде[11].
- Рәсәй Президенты Указы менән 2019 йылдың 31 майында «Өфө» аэропортына Мостай Кәрим исеме бирелде[12].
- 2023 йылдың ғинуарында Мостай Кәрим исеме Төмән өлкәһе Нижневартовск ҡалаһындағы урамға бирелде[13].
- 2024 йылдың ғинуарында Силәбе өлкәһенең Копейск ҡала советы депутаттары Мостай Кәрим исемен ҡала урамдарының береһенә биреү тураһында ҡарар ҡабул итте[14].
Тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы саралар
- 2020 йыдың 27 авгусында Ҡазан ҡалаһында Мостай Кәримгә һәйкәл асылды[15].
- 2020 йылдың мартында Екатеринбург ҡалаһының Октябрь районы урамына Мостай Кәрим исеме бирелде. Ул быға тиклем булған Сыңғыҙ Айытматов исемендәге урамдан йыраҡ түгел урынлашҡан[16].
- 2019 йылдың 5 сентябрендә Рәсәй Банкы Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәримдең тыуыуына 100 йыл тулыуға арналған иҫтәлекле көмөш тәңкәне әйләнешкә сығарҙы[17].
- Мостай Кәримгә арналған конверт почта әйләнешенә сыҡты, ул әҙиптең тыуыуына 100 йыл тулыуға арналған[18].
- 2019 йылдың 10 апрелендә Өфөләге Ҡала мәҙәниәт һарайында Мостай Кәримдең тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы концерт була[19].
- Ҡазан ҡалаһындағы бер урамға Мостай Кәримдең исеме бирелә[20].
- Рәсәйҙең яңы круиз лайнерына Мостай Кәрим исеме бирелә[21].
- Мостай Кәримдең 100 йыллығына уның көндәлек яҙмалары һәм хаттары донъя күрергә тейеш[22].
- Мостай Кәримдең тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы уның тормошо һәм ижады тураһында документаль фильм төшөрөлә[23].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Хәҙерге Башҡортостандың Шишмә районы.
- ↑ Мостай Кәрим. Әҫәрҙәр, I том. Өфө: Китап, 2009
- ↑ Өфөнөң Мосолман зыяратында Мостай Кәрим ҡәбере
- ↑ Мустай Карим . Башкирская гимназия № 158 им. М. Карима. Дата обращения: 22 октябрь 2015.
- ↑ http://img-fotki.yandex.ru/get/5624/36256508.2b/0_6d910_2925788d_orig
- ↑ В Уфе установят памятник поэту Мустаю Кариму . Дата обращения: 12 август 2013. Архивировано 16 август 2013 года. 2013 йылдың 17 октябрь көнөндә архивланған.
- ↑ Марат Гафаров. Памятника достоин // Край мой родимый — Мечетлинский. Сборник статей и очерков. — Уфа: Мир печати, 2010. — 272 с.
- ↑ Башҡортостанда Мостай Кәрим исемендәге гранттар булдырылды . «Башинформ» (20 октябрь 2015). Дата обращения: 22 октябрь 2015.
- ↑ В небе над Россией будет летать самолет имени народного поэта Башкирии Мустая Карима
- ↑ В Кабардино-Балкарии появился Пик народного поэта Башкирии Мустая Карима
- ↑ Улица в Алматы названа именем Мустая Карима. ИА «Башинформ», 23 января 2019 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 23 ғинуар 2019)
- ↑ «Өфө» аэропортына Мостай Кәрим исеме бирелде. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы. 2019 йыл, 31 май (Тикшерелеү көнө: 1 июнь 2019)
- ↑ В Нижневартовске в честь Мустая Карима названа улица. ИА «Башинформ», 24 января 2023 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 24 ғинуар 2023)
- ↑ В Копейске Челябинской области назвали улицу в честь Мустая Карима. ИА «Башинформ», 22 января 2024 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 22 ғинуар 2024)
- ↑ В Казани открыли памятник народному поэту Башкортостана Мустаю Кариму. ИА «Башинформ», 27 августа 2020 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 29 август 2020)
- ↑ Именем Мустая Карима названа улица в Екатеринбурге. ИА «Башинформ», 2020, 23 марта (рус.) (Тикшерелеү көнө: 23 март 2020)
- ↑ Рәсәй банкы Мостай Кәримдең 100 йыллығы хөрмәтенә иҫтәлекле тәңкә сығарҙы. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 6 сентябрь 2019 йыл (Тикшерелеү көнө: 6 сентябрь 2019)
- ↑ Мостай Кәримгә арналған почта конверты һатыуға сыҡты. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 5 сентябрь 2019 йыл (Тикшерелеү көнө: 5 сентябрь 2019)
- ↑ В столице Башкортостана пройдет концерт к 100-летию Мустая Карима. ИА «Башинформ», 2019, 9 апреля (рус.)
- ↑ Ҡазан урамына Мостай Кәримдең исеме бирелә. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2019 йыл, 21 март (Тикшерелеү көнө: 24 март 2019)
- ↑ Рәсәйҙең яңы круиз лайнерына Мостай Кәримдең исеме бирелә. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2019 йыл, 12 март (Тикшерелеү көнө: 12 март 2019)
- ↑ Мостай Кәримдең 100 йыллығына уның көндәлек яҙмалары һәм хаттары донъя күрергә тейеш. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 15 август 2018 йыл (Тикшерелеү көнө: 15 август 2018)
- ↑ Мостай Кәримдең 100 йыллығына уның тормошо һәм ижады тураһында документаль фильм төшөрөлә. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 10 август 2018 йыл (Тикшерелеү көнө: 13 август 2018)
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1 (рус.) (Тикшерелеү көнө: 12 март 2019)
- Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 12 март 2019)
- Ғәйнуллин М. Ф., Хөсәйенов Ғ. Б. Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит. (Тикшерелеү көнө: 12 март 2019)
- Гайнуллин М. Ф., Хусаинов Г. Б. Писатели Советской Башкирии. Биобиблиографический справочник / Оформление А. Королевского. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1977. — 416 с. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 12 март 2019)
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһының электрон бүлегендә ижади мираҫы
- Мостай Кәрим тураһында мәғлүмәт
- Мостай Кәрим тураһында биобиблиографик белешмәләр
- Башҡорт телендәге әҫәрҙәре
- Рус телендәге әҫәрҙәре
- Башҡа телдәрҙәге әҫәрҙәре
- энциклопедиялар, рәсми сайттар
- Хөсәйенов Ғ. Б. Кәрим Мостай // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Карим Мустай / Алиева Светлана Умаровна // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- Мостай Кәрим . «Герои страны» сайты.
- Мостай Кәримгә бағышланған сайт
- башҡа сығанаҡтар
- Дәвер Прометее 2016 йылдың 23 апрель көнөндә архивланған..// «Өмөт» гәзите, 2014. (тат.)
- Мостай Кәримдең 95 йыллығына рус һәм башҡорт телендә уның афоризмдар йыйынтығы сыҡты.
- Мостай Кәримдең «Ай тотолған төндә» трагедияһының театр постановкаһы алтын юбилейын билдәләй
- Мостай Кәрим һүҙе ике донъяны тоташтырып тора һаман
- видеояҙмалар
- «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ» повесынан Мәрәhим йыры
- «Ай тотолған төндә» кинофильмы
- «Мостай Кәрим» тулы форматлы нәфис-публицистик фильм
Был — яҙыусы тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ, мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып, РУВИКИ проектына ярҙам итә алаһығыҙ.
- Алфавит буйынса шәхестәр
- Шишмә районында тыуғандар
- Алфавит буйынса яҙыусылар
- 20 октябрҙә тыуғандар
- 1919 йылда тыуғандар
- Өфө губернаһында тыуғандар
- 21 сентябрҙә вафат булғандар
- 2005 йылда вафат булғандар
- Өфөлә вафат булғандар
- Алфавит буйынса шағирҙар
- СССР шағирҙары
- Рәсәй шағирҙары
- XX быуат шағирҙары
- Алфавит буйынса драматургтар
- XX быуат драматургтары
- СССР драматургтары
- Рәсәй драматургтары
- Ленин премияһы лауреаттары
- СССР Дәүләт премияһы лауреаттары
- РСФСР-ҙың К. С. Станиславский исемендәге дәүләт премияһы лауреаттары
- Социалистик Хеҙмәт Геройҙары
- II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары
- III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары
- Ленин ордены кавалерҙары
- I дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары
- II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары
- Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары
- Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары
- Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары
- «Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары
- «Белградты азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар
- «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр
- «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 40 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр
- «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 50 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр
- Жуков миҙалы менән наградланыусылар
- РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәрҙәре
- Салауат Юлаев ордены кавалерҙары
- Башҡорт шағирҙары
- Башҡорт яҙыусылары
- Башҡорт драматургтары
- СССР Яҙыусылар союзы ағзалары
- Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары
- Өфө мосолман зыяратында ерләнгән шәхестәр
- Башҡортостандың халыҡ шағирҙары
- Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар
- Мостай Кәрим
- Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академиктары
- Социалистик Хеҙмәт Геройҙары (Башҡортостан)
- Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар
- Башҡортостан Яҙыусылар союзы рәйестәре
- Өфө ҡалаһының почётлы граждандары
- Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаттары
- РСФСР Юғары Советы депутаттары
- БАССР Юғары Советы депутаттары
- Почта маркаларында шәхестәр
- Башҡорттарҙан Социалистик Хеҙмәт Геройҙары