13 март
13 март (рус. 13 марта) — рәсми календарь буйынса йылдың 72-се (кәбисә йылында 73-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 293 көн ҡала. Өфөлә ☀️Ҡояш 7 сәғәт 29 минутта ҡалҡа, 19 сәғәт 8 минутта бата. Көн оҙонлоғо 🕒 11 сәғәт 38 минут. 🌕 Тулы Ай (йәше 13.39 көн).
| ← март → | ||||||
| Дш | Шш | Шр | Кс | Йм | Шм | Йк |
| 1 | 2 | |||||
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | ||||||
| 2025 йыл | ||||||
Байрамдар һәм иҫтәлекле даталар
Халыҡ-ара
Милли
Төбәк байрамдары
- Ҡалмыҡ Республикаһы: Шиғриәт көнө.
Һөнәри
- 1781 йыл: Бөйөк Британия астрономы Уильям Гершель Ҡояш системаһының етенсе планетаһы Уранды аса.
- 1938 йыл: СССР-ҙың бөтә мәктәптәрендә рус теле мәжбүри предмет булараҡ уҡытыла башлай.
Башҡортостан менән бәйле шәхестәр
0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
- Рәхмәтуллин Мөхәмәт Абдрахман улы (1915—1972), ҡурайсы. 1939 йылдан хәҙерге Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры, 1955—1972 йылдарҙа — хәҙерге Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы ҡурайсыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил районы Салауат ауылынан.
- Зөлҡәрнәйев Ғәрифулла Ғәйфулла улы (1925—9.12.2022), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, уҡсылар полкы пулеметсыһы. Үҙ иҫәбенә район биләмәләрендә 160 төп ағас ултыртыусы, шуның өсөн 2017 йылда «Республиканың йыл шәхесе» исеменә лайыҡ булыусы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Учалы районы Ахун ауылынан[1].
тулы исемлек
- Минәев Мәүлит Шакир улы (1925—?), агроном. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1961—1980 йылдарҙа Хәйбулла районы «Аҡъяр» совхозының баш агрономы. I дәрәжә Ватан һуғышы (1985), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971), Ҡыҙыл Йондоҙ һәм «Почёт Билдәһе» (1976) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әлшәй районы Никифар ауылынан.
- Дианов Вәлиәхмәт Диан улы (1930—1981), график. 1960—1971 йылдарҙа хәҙерге Башҡортостандың Зәйнәб Биишева исемендәге «Китап» нәшриәтенең баш художество мөхәррире. 1964 йылдан СССР-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1969). РСФСР Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы (1970) һәм БАССР Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы (1969) менән бүләкләнеүсе.
- Хрулёв Виктор Иванович (1940), әҙәбиәт белгесе-ғалим. 1965 йылдан Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1990—2000 йылдарҙа филология факультеты деканы, 1992—2013 йылдарҙа XX быуат урыҫ әҙәбиәте тарихы кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1991), профессор (1994). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006). Сығышы менән Һарытау ҡалаһынан.
1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
- Глухова Зинаида Михайловна (1931), табип, һаулыҡ һаҡлау өлкәһе хеҙмәткәре. 1974–1986 йылдарҙа Стәрлетамаҡ ҡала һаулыҡ һаҡлау бүлеге мөдире. РСФСР-ҙың һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған табибы, ҡаланың почётлы гражданы.
- Попов Анатолий Николаевич (1936), юғары мәктәп уҡытыусыһы, тау инженеры-ғалим. 1961 йылдан Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1983–2002 йылдарҙа тау эштәре һәм ғәмәли механика кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1982), профессор (1985). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1996). Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте премияһы лауреаты (1999). Сығышы менән Калуга ҡалаһынан.
тулы исемлек
- Сергеев Иван Тимофеевич (1951), нефтехимик-инженер, сәнәғәт өлкәһе хеҙмәткәре. «Газпром нефтехим Салауат» йәмғиәтенең инженер-технологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған химигы.
- Бәхетова Рәйлә Хөрмәт ҡыҙы (1956), иҡтисадсы-ғалим. 2010 йылдан Башҡорт дәүләт университетының цифрлы иҡтисад һәм коммуникациялар кафедраһы мөдире, 2022 йылдан — Өфө фән һәм технологиялар университеты уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы, профессор. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Иглин районы Төлкөтамаҡ ауылынан.
- Ҡотлобаева Көнһылыу Зәки ҡыҙы (1956), педагог, йәмәғәтсе. 1980—2011 йылдарҙа Бөрйән районы Байназар урта мәктәбе уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2004) һәм мәғариф алдынғыһы (1998), «Мәғариф» өҫтөнлөклө милли проекты гранты конкурсы еңеүсеһе (2011). 2015 йылдан Башҡорт Википедияһының әүҙем мөхәррире һәм 2016 йылдан Бөрйән вики-клубы етәксеһе.
2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
- Иноземцев Алексей Михайлович (1912—27.10.1967), хеҙмәт алдынғыһы. 1943-1962 йылдарҙа Белорет металлургия комбинатының ҡорос иретеүсеһе. Совет-фин һуғышында ҡатнашыусы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1958).
- Мәрҙәнов Хәмитйән Ғилемйән улы (1927—20.11.2020), иҡтисадсы. Туймазы районы статистика бүлегенең элекке начальнигы. Социалистик иҫәп отличнигы (1967), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1985). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1976). Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1966).
тулы исемлек
- Казаков Виктор Александрович (1957), хеҙмәт ветераны. 1977—2010 йылдарҙа Салауат нефть химияһы комбинаты һәм «Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе машинисы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған химигы (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ғафури районы Ивановка ауылынан.
- Йоносова Әлфиә Зилимхан ҡыҙы (1962), Өфө ҡалаһының «Үҙәкләштерелгән балалар китапханалары системаһы» муниципаль бюджет учреждениеһы директоры, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
- Мәһәҙиев Риза Рафаил улы (1972—12.01.2021), театр актёры, йырсы. 1993—2021 йылдарҙа Салауат башҡорт дәүләт драма театры актёры. 1999 йылдан Рәсәй Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2010). Башҡорт һәм татар йырҙарын башҡарыусыларҙың «Дуҫлыҡ моңо» халыҡ-ара фестивале лауреаты (Нефтекама, 1994); «Актёр йыры» республика фестиваль-конкурсы дипломанты (Өфө, 1994).
3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
- Айытҡолов Зәйнулла Хәйбулла улы (1928—21.10.2021), хоҡуҡ белгесе-ғалим. 1970—1984 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы прокурорының беренсе урынбаҫары. Юридик фәндәр кандидаты (1979). РСФСР-ҙың атҡаҙанған юрисы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Йылайыр районы Юлдыбай ауылынан.
- Хәмәтдинова Әнисә Әхтәм ҡыҙы (1928—25.10.1989), яҙыусы, журналист. 1956—1983 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы ҡарамағындағы Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитет мөхөррире. 1982 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
тулы исемлек
- Ғәлиәскәров Зөфәр Карам улы (1938—19.04.2002), химик. 1956—1996 йылдарҙа Тула өлкәһе «Щёкиноазот» комбинатының өлкән аппаратсыһы. СССР-ҙың дәүләт премияһы лауреаты (1971). Октябрь Революцияһы (1986) һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1976) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ҡариҙел районы Байҡы-Юныс ауылынан.
- Каткова Наталья Владимировна (1953), инженер. Күмертау авиация етештереү предприятиеһының элекке технологы. Рәсәйҙең атҡаҙанған машина эшләүсеһе.
- Ҡәйепова Фәриҙә Хөснулла ҡыҙы (1953), педагог, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1993—2000 йылдарҙа Сибайҙың 10-сы мәктәбе уҡытыусыһы, 2003—2012 йылдарҙа — директорҙың фәнни-методик эштәр буйынса урыбаҫары. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2006). Сығышы менән Баймаҡ ҡалаһынан.
- Хәмәҙиәров Наил Әнүәр улы (1953—31.07.2017), нефтсе. 1971 йылдан «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы электромонтёры, 1974 йылдан — оператор, мастер. III дәрәжә Хеҙмәт Даны ордены кавалеры (1982), СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1987), Ленин комсомолы премияһы лауреаты (1977). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Дүртөйлө районының Атһөйәр ауылынан.
- Шәймәрҙәнова Раушания Фирун ҡыҙы (1968), социаль хеҙмәткәр. Ҡалтасы районының «Балалар һәм үҫмерҙәр өсөн социаль приют»ының бүлек мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡты социаль яҡлау хеҙмәткәре.
- Моргунова Анна Анатольевна (1983), спортсы, юрист, эске эштәр органдары хеҙмәткәре. 2002—2005 йылдарҙа йәйге полиатлон буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы һәм Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2002). Донъя (2003) һәм Рәсәй (2003) чемпионы. Сығышы менән Салауат ҡалаһынан.
4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
- Әхмәрова Зәкиә Абдулла ҡыҙы (1919—22.06.2006), театр актёры. 1940—1990 йылдарҙа Салауат башҡорт дәүләт драма театры актёры, театрға нигеҙ һалыусыларҙың береһе. 1953 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы (1958).
- Нураева Сания Мәхәмәтйән ҡыҙы (1939—17.11.2014), малсы. 1957—1994 йылдарҙа Хәйбулла районы «Маҡан» совхозы һауынсыһы. Коммунистик хеҙмәт ударнигы (1982), «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1971). Сығышы менән ошо райондың Мәмбәт ауылынан.
тулы исемлек
- Илбаев Мөхәмәт Исмәғил улы (1939—21.04.2015), ауыл хужалығы белгесе, шағир. 2003 йылдан Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союздары ағзаһы.
- Рәхимҡолов Сабирйән Мөбәрәкйән улы (1949), эшсе. 1967 йылдан Күмертау авиация производство предприятиеһы операторы, станоктар һәм манипуляторҙар көйләүсеһе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Көйөргәҙе районы Яҡшымбәт ауылынан.
- Николенко Алексей Геннадьевич (1964—7.11.2021), энтомолог-ғалим. Биология фәндәре докторы (2003), профессор (2005). 1993 йылдан Биохимия һәм генетика институты хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — ғилми секретарь. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Пешехонов Александр Анатольевич (1979), спортсы. 2001—2008 йылдарҙа ҡаяға үрмәләү спорты буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы, Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2001). Башҡортостан Республикаһының күренекле спортсыһы (2002). Салауат Юлаев ордены кавалеры (2006).
Дөйөм исемлек
- 1888 йыл: Антон Макаренко, СССР педагогы, яҙыусы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1939).
- 1899 йыл: Панчо Владигеров, Болгария композиторы, пианист һәм дирижёр.
тулы исемлек
- 1911 йыл: Лафает Рональд Хаббард, АҠШ яҙыусыһы, философ.
- 1913 йыл: Сергей Михалков, шағир, СССР һәм Рәсәй гимндары һүҙҙәренең авторы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1973).
- 1922 йыл: Давид Кугультинов, Ҡалмыҡстандың халыҡ шағиры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1990).
- 1955 йыл: Зиннәтулла Биләлетдинов, хоккейсы һәм и хоккей тренеры, олимпия чемпионы, алты тапҡыр донъя чемпионы.
Иҫкәрмәләр
- ↑ В Башкирии ушел из жизни еще один ветеран Великой Отечественной войны. ИА «Башинформ», 9 декабря 2022 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 9 декабрь 2022)